kutubhona

ўз ўрнига келарди. Кейин туриб иккинчи ракатда ҳам худди шу ишларни қилардилар».20
Убода ибн Сомит ривоят қилган ҳадисда Пайғамбар с.а.в.,

«لاَ صَلاَةَ لِمَنْ لَمْ يَقْرَأْ بِأُمِّ الْكِتَابِ»
«Китобнинг (Қуръоннинг) онасини (яъни, фотиҳа сурасини) ўқимаган одамнинг намози намоз эмас» деганлар.21 Доруқутнийнинг матнида эса бундай дейилган:

«لاَ تَجْزِئُ صَلاَةٌ لِمَنْ لَمْ يَقْرَأْ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ»
«Китобнинг (Қуръоннинг) фотиҳасини ўқимаган одамнинг намози ўтмайди».22 Доруқутний бу ҳадиснинг исноди саҳиҳ, деган.

2. Оят ёки ҳадис билан тафсир қилинган бу озгинагина оятларни тушуниш учун ҳам ўша уларни тафсир қилувчи оят ёки ҳадис тушунилиши керак. Уларни эса араб тилини билмасдан туриб, тушуниб бўлмайди. Зеро, оят ҳам, ҳадис ҳам араб тилидадир.

Мана шу икки иш яъни, биринчидан, ҳамма оят ҳам оят ёки ҳадис билан тафсир қилинмаганлиги, иккинчидан, уларни тафсир қилувчи оят ёки ҳадисни тушуниш учун ҳам араб тили зарурлиги Қуръон ўзини ўзи тафсир қилади ёки Қуръон ҳадис билан тафсир қилинади, шунинг учун араб тилига у қадар эътибор беришнинг ҳожати йўқ, деган гапнинг нотўғрилигини, асоссизлигини кўрсатади.
Шуни айтиб ўтиш мақсадга мувофиқки, кимки Қуръонни Қуръон нозил бўлган тилсиз тушунмоқчи бўлса, Қуръонни тушунишни ҳам, унга амал қилишни ҳам барбод этади. Шу билан жуда катта гуноҳга ботади. Негаки, Қуръон араб тилида нозил бўлган. Уни араб тилисиз тўғри тушуниб бўлмайди.
Шунинг учун мужтаҳидлар у ёқда турсин, ҳатто фақиҳлар ҳам Қуръонни тушуниш ва аҳкомлар истинбот қилиш учун араб тилини билишга ҳарис бўлганлар.

Кўпгина адашишларнинг манбаи араб тилини билишдаги оқсоқлик бўлган. Тил билмаслик Аллоҳнинг оятларини Яратганнинг Ўзи танлаган тил талабларига жавоб бермайдиган тарзда талқин қилишга олиб борган. Ҳатто Пайғамбар с.а.в. бир кишининг оҳангга солиб ўқиётганини кўриб

«биродарингларни тўғри йўлга солиб қўйинглар, у адашиб қолибди»,23 деганлар. Пайғамбар с.а.в. оҳангга солишни адашиш, деб

(20) Термизий: 304. Аҳмад: 5/424. Ибн Можа: 1061. Абу Яҳло: 12/295. Ибн Хаббон: 5/178.

(21) Бухорий: 756. Муслим: 394. Абу Довуд: 822. Термизий: 311. Аҳмад: 5/314.

(22) Доруқутний: 1/321, 322.

(23) Ибн Жанийнинг «Хасоис» китоби 2/8 Миср китоблари босмахонаси 1955-босма. «Иршодул Ариб»: Ибн Масъуддан 1/82.